12 Ocak 1881 – Göktepe’de Rus Katliamı
Ruslar, 12 Ocak 1881’de çocuk ve kadınlar dahil binlerce Türkmen’i Göktepe kalesinde katletmiştir. II. Göktepe savaşının sonucunda 6.500 Türkmen askerinin, 28.000 kadın, çocuk ve ihtiyarın öldürüldüğünden söz etmekteler. En ürkütücü tablo bu savaş sırasında ölen yüzlerce Türkmen bilgin ve din âliminin, Türkmen toplumunun kültür ve edebiyatında bıraktıkları boşluktur. Savaş Göktepe kalesinde korunmakta olan çok sayıda eserlerin kaybına neden olmuş, Ruslar en çok kütüphaneleri sömürmüşler. Ruhları şad olsun....
Ruslar, 12 Ocak 1881’de çocuk ve kadınlar dahil binlerce Türkmen’i Göktepe kalesinde katletmiştir. II. Göktepe savaşının sonucunda 6.500 Türkmen askerinin, 28.000 kadın, çocuk ve ihtiyarın öldürüldüğünden söz etmekteler. En ürkütücü tablo bu savaş sırasında ölen yüzlerce Türkmen bilgin ve din âliminin, Türkmen toplumunun kültür ve edebiyatında bıraktıkları boşluktur. Savaş Göktepe kalesinde korunmakta olan çok sayıda eserlerin kaybına neden olmuş, Ruslar en çok kütüphaneleri sömürmüşler.
Ahal’a karşı yürütülen bu askeri faaliyetlerden bir netice elde edilememesi üzerine Çar II. Aleksandr bölgeyi ele geçirmek için büyük bir askeri kuvvet gönderdi. İlk yürüyüş diye isimlendirilen bu seferde ordunun başına Rus-Türk savaşlarında ün kazanmış olan Lazarev getirildi. Rus ordusu Ahal’ı işgal etmek için Hazar’dan, Merv’i işgal etmek için de Amu Derya tarafından saldırı yapacağı şeklinde beyanlar dağıttı. Fakat buradaki esas amaç Merv’deki Türkmenlerin Ahal şehrine yardıma gelmelerini önlemek içindi. Merv’deki Türkmenler de bu oyuna geldiler ve Ahal şehrine az sayıda insan yardıma gitti. Geride kalan ise Merv’i savunmak için kaldılar.
Rusların Ahal’a doğru hızlı yürüyüşleri Türkmenleri zor durumda bıraktı. Türkmenler bu saldırı karşısında ne yapılması gerektiği üzerine toplandılar. Görüşmeler neticesinde bir kale yapıp bu kalede savunma savaşı yapmak üzerinde birleştiler ve topraklarını kanlarının son damlasına kadar savunacaklarına dair yemin ettiler.
Ruslar Ahal’a yaklaşırken, Türkmenler, ismini bugüne kadar taşıyan Göktepe kalesinin inşasına başladılar. Kalenin yapımı henüz bitmemişken Ruslar kale önüne geldiler. Nihayet Ruslar, 9 Eylül 1879’ın sabahında üç koldan Göktepe üzerine ilerlemeye başladı. Düşmanın harekâtını dikkatle takip eden Berdi Murat Han, Kara-Batur komutasındaki süvari kuvvetleri, Rusların mühimmat ve ulaşım vasıtalarını koruyan üçüncü kola taarruz emri verdi. Berdi Murad’ın maksadı, Rusların mühimmat ve ulaşım vasıtalarını yok ederek onlara ağır bir darbe vurmaktı.
Kara-Batur komutasındaki Türkmen süvarileri büyük bir cesaretle düşmanın üçüncü kol’una saldırmış ve hatta ilk saflardaki Kossakları bozarak büyük zayiat verdirmişlerdir. Fakat tehlikeyi zamanında gören General Borch, emirindeki ikinci kol birlikleri üçüncü kolun imdadına yetişerek onları büyük bir yenilgiden kurtarmıştır. Rus ordusunun iki kolu ile Türkmen süvarilerin arasında başlayan ve iki saate yakın çarpışma sonunda, yine silah üstünlüğüne sahip Rusların galebesiyle neticelenmiştir. Süvarilerinin mühim bir kısmına kaybeden Kara-Batur, geri kalan adamları ile tekrar saldırmış ise de, kendisi şehit düşünce iyice zayıflamış olan kuvvetler dağılarak Göktepe kalesine çekilmişlerdir.
Öğleye doğru Türkmenlerin süvari kuvvetlerini bertaraf eden Lomakin ordusu, Göktepe önlerinde mevzilenerek kaleyi derhal bombardımana başladı. Bu korkunç bombardımanın hedefini yalnız müdafilerin bulunduğu Göktepe kalesi değil, aynı zamanda kadın ve çocukların bulunduğu Yengi-Şehir de teşkil ediyordu. Böylesine kasıtlı ve insafsız bombardımana, harb tarihinde çok az rastlanmıştır. Göktepe kalesini ve Yengi Şehir kanlı birer harabeye çeviren Rus bombardımanı kısa zamanda binlerce Türkmen’in hayatına son vermiştir.
Nihayet, Türkmenlerin büyük bir kısmını imha ettiği kanaatine varan Lomakin, saat tam 5’de birliklerine genel taarruz emrini verdi. Rus askerleri Göktepe kalesinin harap olmuş birinci surlarından içeri girer girmez, o ana kadar silah yetersizliği yüzünden doğru dürüst savaşamayan ve bu yakın döğüşü bekleyen Türkmenler, bütün güçleriyle üzerine saldırmışlar. Yakın döğüşte fevkalade Rus birliklerini yenerek büyük telefat verdirdiler. Kaçan düşmana son ve öldürücü darbeyi vurmak için başta liderleri Berdi Murat Han olmak üzere Türkmenler derhal ileri atıldılar. Türkmenlerin Rus askerlerinin peşinden gelen orduyu gören Polonya asıllı olan topçu yüzbaşısı Makhuki, dört top ile birlikte Türkmenleri top ateşine tutmuştur.
Tam isabet alan ve Berdi Murat Han başta olmak üzere pek çok Türkmen’i bir anda paramparça eden bu top ateşi, Türkmenler üzerinde büyük bir şaşkınlık yaratı. Bu bir anlık şok ve duraklama Ruslara istediği zamanı kazandırmış ve Türkmenler üzerine yeniden ateş altına almalarına yetmişti. Türkmen kahramanları geri çekilmek zorunda kalmışlardı. Türkmenleri geri püskürtmelerine rağmen, hale panik içinde bulunan Ruslar da karanlıktan istifade ile kamp yerlerine çekilmişlerdi. Göktepe surları önlerindeki yakın döğüş, Rus askerleri arasında büyük bir korku ve panik yaratmıştı. Bu korku ve panik neticesinde olan Ruslar geceyi her an bir Türkmen baskısı olacak düşüncesiyle uykusuz bir şekilde geçirmişler ve sabahleyin de, geldikleri Hazar kıyılarına hızlı bir şekilde geriye çekilmişlerdir.
Bilhassa silah gücü yönünden fevkalade dengesiz kuvvetler arasında vuku bulan savaşın sonunda, tarafların kayıpları şöyle idi. Ruslar, 185 ölü ve 268 yaralı, Türkmenler 4.000 ölü (çoğunlukla çocuk ve kadınlar) ve bir o kadar da yaralı. Göktepe’deki bu Türkmen başarısı Rusların o ana kadar Orta Asya’daki yenilmezlik vasıflarını yıkmış, Rusya’da, Türkistan’da, Avrupa başkentlerinde ve İstanbul’da büyük akisler uyandırmıştır. Gerek Rusya’da ve gerek Avrupa başkentlerinde bu olay tam bir Rus yenilgisi olarak kabul edilirken, İslam ülkelerinde de bir zafer sevinci yaşamış, İstanbul’daki Tercüman-ı Hakikat gazetesi Türkmen zaferi olarak yazılar yazmıştır.
Rusların Türkmenlere mağlup olması İngilizleri bir anlamda sevindirdi. Çünkü Rusların Orta Asya ve Türkmen bölgesini işgal etmesiyle egemenliklerinde olan Hindistan’a saldıracakları ihtimali İngilizleri kuşkulandırıyordu.
II. Göktepe Savaşı ve Rus Vahşeti (1881)
Göktepe mağlubiyeti Rusya’da bilhassa başkent Petersburg’da, büyük tepkilere ve öfkelere yol açmış, bir sene aradan sonra Türkmen istilasına yeniden ve daha ciddi hazırlıklar yapılarak karar verilmiştir. Rus ordusunun başına, Rusya’nın en büyük komutanlarından biri olarak addedilen General M.D. Skobelev komutan tayin edilmiştir. Ruslar şu iki sebepten Türkmenlerin istilasını zaruri görüyorlardı:
- Müstakil bir Türkmenlerin varlığı Orta Asya Hanlıklarının istiklal arzularını daima kamçılayan bir unsur olarak görülüyordu.
- Kafkasları Hazar üstünden Orta Asya’ya bağlayan ticari ve stratejik yolu Türkmen topraklarından geçmesi bu ülkenin Rusya tarafından kontrolünü gerektiriyordu. Böylece Ruslar, bütün Türkistan ülkelerini sahip olmayı planlıyorlardı.
1880-81 yılındaki yeni sefer için tartışmasız her türlü imkânın kendisine verildiği General Skobelev, ilk iş olarak önce maneviyatı bozulan eski birlikleri Kafkaslardan yenileriyle değiştirmek oldu. Mühimmat ve yiyecek ulaşımı için Hazar’ın doğusundan Göktepe’ye doğru uzanan bir demiryolu yapımına başladı. Nisan 1880’de bütün hazırlıklarını tamamlayan General Skobelev Hazar’ı geçerek Türkmen topraklarına girdi. Türkmenlerin başında buluna Nur Berdi Han’ın 5 Mayıs 1880’de aniden hastalanarak ölmesi Türkmenler üzerinde tam bir şok tesiri yaptı. Fakat kendilerini çabuk toparlayan Türkmenler Nur Berdi Han’ın küçük oğlu Mahtumkulu Han’ı lider seçip Dıkma Serdar’ı Ordu komutanlığına getirdiler.
Tüm hazırlıklar tamamlandıktan sonra, Göktepe’ye doğu ilerlemeye başladılar. İlerlemeleri sırasında da yol üzerindeki Türkmen köyleri işgal edildi. Rusların ilerlemelerini Dıkma Serdar ve atlı süvari birliği takip ediyordu. Dıkma Serdar, Çat ve Yağlı bölgeleri arasında Rusların askeri malzemelerini taşıyan kervanına saldırdı ve çok sayda ganimet elde etti. Ayrıca, Rusların o dönemde kullanmakta oldukları telgraf tellerini keserek, iletişimlerini de koparmayı başardı.
Ruslar, Ocak 1881’de Göktepe’nin bütün yollarına hakım olan Yengi Kale’ye iki kol halinde hücum ederek Kaleyi işgal etiler. Yengi Kalenin düşmesinden sonra Türkmenler Göktepe’ye her an Rus hücumunun beklediler ise de, Kaleyi iyice kuşatıp top ateşine ve mayınla almak fikrinde olan Rus komutanı beklenen hücumu geciktirdi.
Rus askerleri de Türkmenlere görünmeden Göktepe kalesinin dibine patlayıcı maddeleri yerleştiriyorlardı. Ruslar Göktepe kalesinin dibine patlayıcı maddeleri yerleştirme işini bitirdiklerinde Türkmenlerin bundan ancak haberleri oldu. Türkmenler daha patlayıcı ne olduğunu bile tam anlamıyla bilmiyorlardı. Savaş başladığında Ruslar bir taraftan saldırarak Türkmenlerin dikkatini kendilerine çekerek oyalarken diğer taraftan da daha önceden yerleştirdikleri patlayıcıları ateşliyorlardı. Türkmenler böyle bir patlayıcı maddeden henüz haberleri olmadığı için hayret ve panik içinde olup bitenlere bakıyorlardı. Türkmenlerin bu patlayıcı maddeler karşısındaki şaşkınlığına bir de kalenin çökmesiyle birlikte çıkan toz duman eklendi. Ruslara karşılık veren Türkmenler savaşta kılıçlarını kahramanca kullanıyorlardı. Her Türkmen’in kanını son damlasına kadar savaşma duygusu içinde idi. II. Göktepe savaşı 12 Ocak 1881 tarihinde Rusların büyük kuvvetleriyle kaleye girmeleri ve çok sayıda Türkmen’in öldürülmesi ile son buldu.
Göktepe savaşın da erkekler gibi kadınlarda savaşın ön saflarında savaşmışlardır. Bu savaş 1-25 Ocak 1881 arasında vuku bulan çarpışmalarda Ruslar 1 General, 20 subay ve 286 asker ölü vermişlerdi. Türkmenler ise 6.500 kişiyi müdafaada, 28.000 (kadın, çocuk ve ihtiyarlar) Rus katliamında kaybetmişlerdir.
Göktepe savaşının nedenleri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Ruslar Türkmenlere karşı 1879’da Göktepe savaşındaki mağlubiyetinin intikamını almak istediler.
- Rusya kendi içinde ve dışarıda küçümsenecek bir devlet olmadığını ispat etmek amacındaydı.
- Ruslarla İngilizler arasındaki Orta Asya’yı paylaşma yarışması vardı.
- Ruslar topraklarının ve sınırlarını genişletmek istiyorlardı. Göktepe savaşlarının sonuçlarını da şu şekilde sıralayabiliriz
- Ruslar bu savaştan sonra Türkmenler üzerinde hâkimiyeti sağladılar.
- İran’a karşı bir gövde gösterisi oldu. Zira İran’ın işgal edemediği toprakları onlar almışlardı.
- Ruslar Göktepe’yi almakla birlikte Orta Asya’ya hâkimiyetini sürdürmeye devam edecekti.
- Ruslar Türkmenlerin bölgelerini işgal ederek yer altı ve üstü zenginliklere de sahip olmuşlardı.