Aizanoi veya Aizonai antik kenti, iki isim de güvenilir kaynaklar tarafından kullanılmış. Etimolojik olarak ismin kökeninin Kral Arkas ve *Erato’nun oğlu Azan’dan geldiği düşünülüyor.
Aizanoi antik şehri, Kütahya merkezine 58 kilometre uzaklıkta bulunan Çavdarhisar ilçesinde. Şehir, kültürel yapısı gereği ikinci Efes olarak tanımlanıyor.
Antik kent dünyanın en iyi şekilde korunmuş Zeus Tapınağını, Dünya’nın ilk borsa merkezini, Roma hamamlarını, sütunlu caddeyi ve 20.000 kişi kapasitesinde amfi-tiyatroyu içeriyor.
Aizanoi’nin Kalıntıları
Bu kentin kalıntıları, Anadolu’nun iç kısımlarında kalan kentlere göre daha iyi korunmuştur. Ayrıca ulaşım daha kolaydır. Kütahya’nın güneybatısındaki dönemin Rhyndakos nehri üzerinde, ağaçsız ve rüzgara açık tarlaların arasında, yaylanın yüksekçe bir yerinde tamamen açık bir alandadır.
Şehirde bir zamanlar müzikli, tiyatrolu, spor yarışları yapıldığına dair kanıtlar var. Zengin birinin bu şekilde her yıl düzenlenen şenliklere bağış yaptığı kaydedilmiş.
Kayıtlarda bulunanlara göre şehre İmparator Neron şerefine bir hediye veriliyor. Muhtemelen çok büyük bir bağış çünkü İmparator teşekkür etmek için bizzat yazı yazıyor.
Niger’i yenmesi üzerine Septimius Severus’a gönderilen kutlama heyetine verilen onay mektubunda kent için “Onurlu ve uzun zamandır Roma İmparatorluğunun hizmetinde” yazıyor.
Aizanoi Antik Kenti – Zeus Tapınağı
Zeus Tapınağı şehrin merkezi kutsal alanı. Yapımına İmparator Hadrian döneminde başlanan İon düzeninde tapınağın en önemli özelliğiyse, alt kısmında tonozlarla örtülü farklı bir mekanın olmasıdır.
Bu mekan Anadolu’da Roma döneminde benzeri olmayan bir yapıdır. Orijinal haliyle günümüze kadar ulaşmayı başaran mekan tanrıya hediye edilen eşyaların toplandığı bir depo ve büyü odası olarak kullanılıyordu. Sadece büyücüler ve dini görevlilerin girmesine izin veriliyordu.
Dipnot: Roma İmparatorluğu Hristiyanlığı kabul etmeden önce Pagan inancına sahipti.
Mekana eskiden ahşap bir merdivenle ulaşılıyormuş fakat günümüzde demir bir merdivenle ulaşılmakta. Tapınağın güney cephesinde büyük kısmı Bizans döneminde tahribe uğramış bir odeon bulunuyor.
Büyü Odası
Bölge, Osmanlı döneminde de seyyahların sıkça ziyaret ettiği bir mekandı. Tapınak duvarlarında seyyahlar tarafından yazılmış beyitler halen duruyor.
Aizanoi Antik Şehri – Dünya’nın İlk Borsa Yapısı
Şehirde bulunan Macellum ise ilk borsa yapısı. Yuvarlak şekilli yapının duvarlarındaki grekçe ve latince yazıtlar burada satılan malların fiyatlarıyla ilgili açıklamalar içeriyor. Örneğin bir yazıtta 16-40 yaş arasında bir erkek kölenin iki eşek ücretiyle, aynı şekilde 3 erkek köleninse 1 atın ücretiyle eşdeğer olduğu yazılı.
Macellum
Roma imparatoru Diocletian’ın enflasyonla mücadele etmeye başlamasıyla imparatorluk pazarında satılan ürünlerin satılabileceği en yüksek fiyatlar belirlenmiş ve Aizanoi’deki Macellum’un duvarına asılmış.
Belirlenen fiyatlar üzerinde satış yapmak yasaklanmış. Böylelikle de tarihteki ilk enflasyonla mücadele başlamış oluyor.
Macellum 1970 depreminde üzerinde bulunan caminin yıkılmasıyla ortaya çıkmış. Macellumun kuzeydoğusunda ise M.S 400 yıllarına tarihlenen sütunlu cadde bulunuyor. Bu caddenin VI. yüzyıla kadar varlığını sürdürdüğü fakat sonra bir depremle yıkıldığı düşünülüyor.
Kocaçay üzerine kurulan dört Roma köprüsünden ikisi bugün karayollarının onarımıyla halen kullanılıyor. Şehrin iki kilometre kadar güneybatısında ise nekropol alanı bulunuyor.
Kuzeybatısında kalan mezar yapıları ise şehrin Roma dönemindeki nüfusuyla ilgili bilgi almamızı sağlamış. Bu bilgilere göre Aizanoi’un Roma dönemindeki nüfusunun 30.000 olduğu düşünülüyor.
Roma Köprüsü
Tapınağın kuzeyinde tiyatro ve stadyum bulunuyor. Yapımları M.S II. yüzyılda başlamış fakat çeşitli aralıklarla üçüncü yüzyıla kadar sürmüş. Birbirine bitişik olarak yapılan stadyum ve tiyatronun mimarisi benzersiz. Tapınak ile stadyum-tiyatro arasındaki yol üzerinde bir roma hamamı yer alıyor.
Zeus Tapınağı
*Erato: Zeus’un Kızı
Kaynaklar:
Kapak Fotoğrafı : İsmail Tuncalp
Seton Lloyd - Türkiye’nin Tarihi
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü
Zeus Tapınağı - Fotoğraf : Hasan F. Özdoğan